دستورالعمل قرآنی:شیوه دوست یابی
دوستی پیوندی است که میوه‌ی آن«غذای روح» است و«دل بی دوست، غمگین است».1
آن که دوست ندارد، گرفتار خلاء روحی بزرگی است و به همان میزان، از نشاط و شادکامی و شکوفا ساختن استعدادهای خلاّق خویش محروم می ماند، به همین دلیل«حافظ شیرازی» سفارش می کند:
درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد نهال دشمنی برکن که رنج بی‌شمار آرد2
داشتن دوست سالم در زندگی اجتماعی، به منظور برقراری انس و الفت، مشاوره و رایزنی و راز گویی و یاری جویی در مسایل مختلف زندگی، یک رمز موفقیت است و هر کس از این نعمت بزرگ بی‌بهره است، به همان اندازه از مزایای آن و پیشرفت در زندگی محروم است.
اهمیت دوست در سرنوشت زندگی، موضوع تجربه شده‌ای است، آنان که از دوستان خوب بهره ها برده اند، افسوس می‌خورند که ای کاش! زودتر به این راز پی‌می‌بردند و آنان که از ناحیه‌ی دوستان ناباب به تباهی و سیه روزی مبتلا گردیده‌اند، حسرت می‌خورند که ای کاش! با چنین افراد خطرناکی هرگز ارتباط دوستی برقرار نمی‌کردند و به این بدبختی دچار نمی‌شدند!
آری، نه تنها داشتن دوست صالح در زندگی یک ضرورت اجتناب ناپذیر و تجربه شده است، بلکه به منظور اهمیت و حساسیت آن در زندگی اجتماعی سعدی شیرازی سروده است:
گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی؟ دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را3
امّا درباره‌ی انتخاب دوست،شیوه‌های معاشرت با او، ویژگی های دوستان خوب و بد، نکات بسیار مهمی را باید مورد توجه قرار دهیم که خوشبختانه قرآن کریم و پیشوایان عالی قدر اسلام مطالبی را بیان کرده اند که به طور خلاصه آن‌ها را از مطالعه می گذاریم:
1. امتحان و انتخاب
تا افراد امتحان نشوند، شایسته‌ی انتخاب برای دوستی نیستند و اگر بدون امتحان دوست برگزیده شود، از این ناحیه زیان‌های سخت و گاه جبران ناپذیری متوجه ما می‌گردد که نمونه هایی از آن را در روابط اجتماعی و روزنامه‌ها مطالعه کرده ایم. امام علی(ع) هم فرمودند: هر کس پس از آزمایش صحیح، کسی را به دوستی برگزیند، دوستی و رفاقت او پایدار و مودّت او استوار می ماند و کسی که بی حساب و نسنجیده با دیگران پیوند دوستی برقرار کند به ناچار به دوستی با افراد شرور و فاسد، مبتلا خواهد شد!4
درباره‌ی راه های امتحان دوست،امام صادق(ع) هم یکی از سه راه زیر را مطرح کرده است: پولی از او بخواه، یا پولی را به عنوان امانت نزد او بگذار، یا او را در گرفتاری خویش شریک گردان، اگر در این جهات درست انجام وظیفه کرد، او را به عنوان دوست برگزین.5
بنابراین، در شرایط جامعه‌ی امروزی هم موضوع امتحان دوست قبل از انتخاب آن، با دقّت باید مورد توجه قرار گیرد و از برقراری دوستی های ناگهانی که با عجله و بدون فکر و اندیشه صورت می گیرد،پرهیز شود. البّته در عین حال که دقت و هوشیاری در این جهت لازم است، از وسواس و کج سلیقگی و بدگمانی ناروا نیز پرهیز شود، چنانکه صائب تبریزی نیز می گوید:
پر در مقام تجربه دوستان مباش صائب که زود بی کس و بی‌یار می‌شوی.
ولی همانطور که امام علی(ع) نیز فرموده:«تا دوست خود را خوب امتحان نکرده‌ای، به او اعتماد مکن و او را امین خویش ندان».
